In ‘Bange mensen stellen geen vragen’, de onlangs verschenen bloemlezing uit het werk van Renate Rubinstein, staat ook haar beroemde Huizingalezing uit 1982. Daarin citeert Rubinstein de uitspraak: “Het nieuwe fascisme zal zich antifascisme noemen”. Ze noemt de historicus Jacques Presser (1899-1970) als bron.
Deze uitspraak duikt sindsdien in allerlei varianten op in uiteenlopende teksten, zoals ‘als het fascisme terugkeert, zal het zich aandienen in het gewaad van het antifascisme’ of ‘de nieuwe fascisten zullen zich antifascisten noemen’.
Soms wordt de uitspraak aan Presser toegeschreven, maar ook Winston Churchill wordt weleens als bron genoemd. Steeds vaker figureert de uitspraak echter zonder bronvermelding. Het citaat is blijkbaar – als cliché – onderdeel van het Nederlandse idioom geworden.
Bron is Reve
Dat is fascinerend, omdat het helemaal niet zeker is of Jacques Presser deze uitspraak echt heeft gedaan. Er is vooralsnog geen brief, essay of dergelijk (schriftelijk) document van Presser zelf waarin deze uitspraak voorkomt. De bron van het ‘citaat’ is een passage uit ‘De taal der liefde’ (1972) van Gerard Reve. In die roman staat een brief (uit 1971) van Reve aan zijn kunstbroeder Simon Carmiggelt waarin hij verwijst naar een gesprek met Presser in 1947: ‘Weet je wat Professor Jacques Presser vier en twintig jaar geleden tegen me zei: “Het nieuwe fascisme zal zichzelf ‘anti-fascisme’ noemen”.’
Dat gesprek kan best hebben plaatsgevonden (Reve kende Presser nog als zijn geschiedenisdocent op het Vossiusgymnasium), maar het is onzeker of Reve de uitspraak letterlijk 24 jaar heeft onthouden. Het is ook denkbaar dat Reve een uitspraak van Presser over dit onderwerp zelf tot een bondige uitspraak heeft herschapen: de zin zoals die staat in de brief aan Carmiggelt. Daarna heeft Rubinstein het citaat in haar lezing gecanoniseerd.
In ‘Bange mensen stellen geen
In ‘Bange mensen stellen geen vragen’, de onlangs verschenen bloemlezing uit het werk van Renate Rubinstein, staat ook haar beroemde Huizingalezing uit 1982. Daarin citeert Rubinstein de uitspraak: “Het nieuwe fascisme zal zich antifascisme noemen”. Ze noemt de historicus Jacques Presser (1899-1970) als bron.
Deze uitspraak duikt sindsdien in allerlei varianten op in uiteenlopende teksten, zoals ‘als het fascisme terugkeert, zal het zich aandienen in het gewaad van het antifascisme’ of ‘de nieuwe fascisten zullen zich antifascisten noemen’.
Soms wordt de uitspraak aan Presser toegeschreven, maar ook Winston Churchill wordt weleens als bron genoemd. Steeds vaker figureert de uitspraak echter zonder bronvermelding. Het citaat is blijkbaar – als cliché – onderdeel van het Nederlandse idioom geworden.
Bron is Reve
Dat is fascinerend, omdat het helemaal niet zeker is of Jacques Presser deze uitspraak echt heeft gedaan. Er is vooralsnog geen brief, essay of dergelijk (schriftelijk) document van Presser zelf waarin deze uitspraak voorkomt. De bron van het ‘citaat’ is een passage uit ‘De taal der liefde’ (1972) van Gerard Reve. In die roman staat een brief (uit 1971) van Reve aan zijn kunstbroeder Simon Carmiggelt waarin hij verwijst naar een gesprek met Presser in 1947: ‘Weet je wat Professor Jacques Presser vier en twintig jaar geleden tegen me zei: “Het nieuwe fascisme zal zichzelf ‘anti-fascisme’ noemen”.’
Dat gesprek kan best hebben plaatsgevonden (Reve kende Presser nog als zijn geschiedenisdocent op het Vossiusgymnasium), maar het is onzeker of Reve de uitspraak letterlijk 24 jaar heeft onthouden. Het is ook denkbaar dat Reve een uitspraak van Presser over dit onderwerp zelf tot een bondige uitspraak heeft herschapen: de zin zoals die staat in de brief aan Carmiggelt. Daarna heeft Rubinstein het citaat in haar lezing gecanoniseerd.
https://www.trouw.nl/achterpagina/de-wonderlijke-herkomst-van-een-hedend...